राधी

गेले काही दिवस राहुल आणि अमितसोबत आम्ही काम करत असताना राहुलची बहीण राधी तिच्या भोंग्यात काहीतरी काम करत बसायची. मी राहुलाला प्रश्न विचारला की ती आतून ती उत्तर देई. पण ती समोर येऊन आमच्यासोबत बसायला काही तयार नव्हती.  दोन दिवसांपूर्वी किशोरने तिला बोलवल्यावर ती आली आणि आमच्यात सामील झाली. किती खड्ड्यांना किती राख किंवा राबिट लागेल याचा हिशेब करू लागली. हाताची बोटे मोजत राधी हिशेब करते. त्यावेळी तिची एकाग्रता बघण्यासारखी असते. आसपास काय चालले आहे याने तिला काही फरक पडत नाही. गेल्या वर्षी राधी किशोरच्या वर्गात आली तेव्हा अक्षरओळखीपासून तिने शिकायला सुरुवात केली होती. वर्षभराच्या काळात तिने बरीच प्रगती केल्याचे किशोरने मला सांगितले.  

आज आम्ही भट्टीवर गेलो तर राधीच्या भोंग्यासमोरची जमीन तिने सारवून ठेवली होती. आम्ही आलेले पाहून ती पळत पळत भोंग्यात गेली आणि तिच्याकडच्या दोन चटया घेऊन आली.  काल मुलांसोबत काम करताना आपल्याला वाचायला बसायला जागा नाही याबाबत बोलणे झाले होते. दहा-अकरा वर्षांच्या जबाबदार राधीने कोणी ही न सांगता आमची ही समस्या आज सोडवून ठेवली होती. भट्टीवरच्या खडतर आयुष्यात मुलांना स्वतःचे प्रश्न स्वतःच सोडवावे लागतात. वयाच्या मानाने पेलावी लागणारी जबाबदारी फारच मोठी असते. त्यामुळे त्यांच्यात एकप्रकारचा समजूतदारपणा येतो. आता या लहान मुलांनी असे मोठ्यांसारखे वागणे चांगले म्हणायचे की वाईट हे मला अजून ठरवता आलेले नाही.

सगळेजण राधीच्या भोंग्यासमोर जमले आणि आम्ही खड्ड्यांतले राबिट मोजायची उदाहरणे सुरू केली. ‘एका खड्ड्यांत १५ घमेली राबिट टाकायचे तर अशा सहा खड्ड्यांत किती घमेली राबिट टाकावे लागेल’ या प्रश्नाचे उत्तर राधीने नीट विचारपूर्वक दिले. त्याचा किशोरने केलेला व्हिडिओ पुढे दिला आहे.

राधी १५ च्या पटीत मोजत जेव्हा सत्तरावर आली तेव्हा मला वाटले आता ही चुकणार. पण ती चुकली नाही. पाच घमेली राबिट बाजूला ठेवून तिने आपला प्रश्न सोडवला. पण तिचे हे कौशल्य शाळेच्या परीक्षेला मोजता येत नाही, इथेच खरी मेख आहे. तू हे उत्तर कसे काढलेस असे विचारल्यावर तिने ते व्यवस्थित समजावून सांगितले. अशा प्रकारे सांगता येणे हे मुलांसाठी बऱ्यापैकी अवघड काम असते. कारण यात स्वतःच्या विचारांवर विचार करावा लागतो, आणि आपण काय विचार केला हे  भाषेच्या माध्यमातून मांडावे लागते. अगदी सुस्थितीत वाढणाऱ्या मुलांपैकी बऱ्याच जणांनाही हे जमत नाही. राधी हे काम अगदी उत्तम करू शकते आहे.   

एकदा मी असाच मुलांसोबत गप्पा मारत बसलेलो असताना राधी आणि माझ्यात झालेला संवाद मोठा मनोरंजक होता.

“तुमचे आई बाबा वीटभट्टीवर काम करतात. किशोर गुरुजी शाळेत शिकवण्याचे काम करततात. तसं मी कोणतं काम करत असेन?” मी सहजच मुलांना विचारले.

राधी म्हणाली, “तू कॅम्पुटर मधे लिवत असशील.”

“ पण लिहायचं कशासाठी?” मी कुतूहलाने विचारले.

“ तुला हौस वाटं तय.” राधीच्या उत्तराने मला हसू लोटले.

“अस्सं ! पण काय लिहित असेन गं मी?” मी विचारले.

“ सांगू,  तू आम्हाला काय शिकवंस त्यां” राधी उत्तरली.

“ ते कशाला लिहायचं ?” मी तिला कोड्यात टाकण्यासाठी विचारले.

“ मग बीजीकडची पन पोरां असतील ना ? तेंचे सर वाचतील. ना मंग ते पन शिकवतील ते पोरांना. तू तं किशोरसरांचा पन सर हायेस ना?”  राधीने मला थक्क केले.

माझी ओळख करून देताना ‘मी जसे तुम्हाला शिकवतो तसे हे सर आम्हाला शिकवतात’ असे किशोरने सांगितले होते. राधीने त्याचाच आधार घेऊन मी काय काम करत असेन याची कल्पना केली होती! राधी केवळ चुणचुणीतच नाही तर म्होरकी सुद्धा आहे. जबाबदारी घेणे तिला आवडते. काल उमेश नी देवारामची मारामारी झाली तर हिने मध्ये पडून ती सोडवली. किशोरच्या वर्गात बसलेली असताना बाकीच्या मुलांची वकिली करण्यातही ती पुढे असते. पण भट्टीवरचे अस्थिर आयुष्य तिच्यातल्या या अंगभूत गुणांना फुलवू शकेल?