by Nilesh Nimkar
भट्टी वरच्या आमच्या वर्गात अशी अनेक बालघी राहणारी मुले त्यांच्या लहान भावंडाना कडेवर घेऊ येतात.परवा सात आठ वर्षांचा अविनाश ऐकलेल्या गोष्टीचे चित्र काढत बसला होता. त्याची आई डोक्यावर मापांची चळत आणि हातात एक दांडका घेऊन अचानक आली. तिने तारस्वरात किंचाळत त्याच्या पाठीवर दांडक्याने एक रट्टा हाणला. काय घडते आहे हे कळायच्या आत अविनाश त्याच्या भोंग्याकडे पळाला.
Suddenly, I felt quite depressed. Could Kishor or I really achieve anything in this highly unstable environment, by coming here to teach for a few days? Would these children – for whom we are taking all the efforts - really benefit at all? Is our work providing an answer to these children’s problems?
माझ्या मनात एकदम निराशा दाटली. इतक्या अस्थिर वातावरणात मी आणि किशोर ने इथे येऊन शिकवण्याने काय साध्य होणार आहे? ज्या मुलांसाठी आम्ही हा खाटाटोप मांडलाय त्यांना तरी याचा काय फायदा होणार आहे? आम्ही जे करतोय ते खरंच या मुलांच्या प्रश्नांचे उत्तर आहे का? असे अनेक प्रश्न मनात उभे राहिले.
Another striking point was that the children were engrossed in decorating their writing using the sketch-pens. They spent almost equal time in writing and decorating. Looking at their enthusiasm of decoration I experienced absolutely mixed feeling . Should I feel happy because they sat diligently for so long which is very rare or should feel sorry for a thing as simple as using colourful pens was also a luxury for them. I was not able to decide.
अजून एक बाब म्हणजे आपले लेखन स्केचपेन वापरून सजवण्याची सगळ्यांना भारी हौस वाटते आहे. लिखाणा इतकाच वेळ त्यांनी या सजावटीत घालवला. 'स्केचपेन सारखे साधन मुबलकपणे वापरायला मिळणे' इतक्या क्षुल्लक वाटणाऱ्या गोष्टीचे मुलांना वाटणारे अप्रूप पाहून माझ्या मनात समिश्र भावनांचा कल्लोळ सुरू झाला. सजावटीच्या निमित्ताने सगळे इतकावेळ एका जागी बसले याचा आनंद मानावा, की असले बारिक सारिक आनंद हीआजवर त्यांच्यापर्यंत पोहचले नाहीत याचे वाईट वाटून घ्यावे ? काही कळत नाहीये.
Kishor wanted to add some print to this otherwise print deficit environment. He decided to write the names of all the family members and display the lists on the walls of their Bhongas. Kishor is a resourceful person. He had saved the transparent plastic covers of his students’ school uniforms. We had already made a list of the names of all family members during our initial survey. He printed out the lists, put them in plastic covers and stuck them on the walls to make each bhonga ‘literate’!!
मुलांना परिसरात काहीतरी अर्थपूर्ण वाचायला मिळावे म्हणून किशोरने प्रत्येकाच्या कुटुंबातील सदस्यांची नावे त्यांच्या भोंग्यावर लिहून लावायचे ठरवले. किशोर कल्पकतेने संसाधने वापरत असतो. त्याच्या शाळेत येणाऱ्या गणवेशांच्या प्लास्टिकच्या पिशव्या त्याने सांभाळून ठेवल्या होत्या. भट्टीवर काम करायचे ठरवल्यावर केलेल्या सर्वेक्षणांत सर्वांची नावे आलीच होती. मग कुटुंबातील माणसांची नावे लेऊन प्रत्येकाचा भोंगा साक्षर झाला.
राधी केवळ चुणचुणीतच नाही तर म्होरकी सुद्धा आहे. जवाबदारी घेणे तिला आवडते. काल उमेश नी देवारामची मारामारी झाली तर हिने मध्ये पडून ती सोडवली. किशोरच्या वर्गात बसलेली असताना बाकीच्या मुलांची वकिली करण्यातही ती पुढे असते. पण भट्टीवरचे अस्थिर आयुष्य तिच्यातल्या या अंगभूत गुणांना फुलवू शकेल?
Radhi is not only smart, she is also a born leader. She likes to assume responsibility. One day when Umesh and Devram were fighting, she intervened and made them stop. When she is in Kishor’s school, she is always doing advocacy on behalf of her classmates. Will the unstable life on the brick kiln nurture her inherent qualities?
Even after being in the school child like Mati may make less progress as compared to other children. But still it is important that she continues in the system as dropping out means getting married and pregnant at a very young age.
The Road Less Travelled 